گروه دیپلماسی: پرونده برجام رسما بسته شده است. وزارت خارجه ایران بیانیهای در خصوص انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل صادر کرد.براین اساس، دوره زمانی ۱۰ ساله تعیین شده طبق این قطعنامه در روز شنبه مورخ ۲۶ مهر ۱۴۰۴ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) به پایان رسید و همه مفاد آن شامل محدودیتهای پیشبینیشده در مورد برنامه هستهای ایران و سازوکارهای مربوطه، از این تاریخ خاتمهیافته تلقی میشوند.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،تهران معتقد است که موضوع هستهای ایران که تحت عنوان «منع اشاعه» در دستور کار شورای امنیت قرار داشته است باید از فهرست موضوعات مورد بررسی شورای امنیت سازمان ملل خارج شود. با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، باید با برنامه هستهای ایران مانند برنامه هستهای هر کشور فاقد تسلیحات هستهای عضو معاهده منع اشاعه رفتار شود.
«سید عباس عراقچی» در نامه به دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شورای امنیت نامه پیرامون خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ تاکید کرد: قطعنامه ۲۲۳۱ هیچگونه صلاحیت یا اختیاری به دبیرکل یا دبیرخانه سازمان ملل متحد اعطا نمینماید تا نسبت به تشخیص، اعلام، اِعمال مجدد یا بازگرداندن قطعنامههایی که طبق بند عملیاتی ۸ خاتمه یافتهاند، اقدام نمایند و هرگونه اقدام در این خصوص، خارج از حدود اختیارات قانونی مقرر در منشور ملل متحد و قطعنامه ۲۲۳۱ تلقی شده و با نقش کاملاً اداری و بیطرفانه دبیرخانه طبق منشور در تعارض خواهد بود.
براساس بیانیه دستگاه دیپلماسی ایران ، همه هدف ادعایی طرح موضوع هستهای ایران در دستور کار شورای امنیت، اطمینان از ماهیت صلحآمیز برنامه هستهای ایران و عدم انحراف آن به سمت تسلیحاتی شدن بوده است. این هدف کاملا محقق است، کمااینکه هیچ گزارشی در مغایرت با این واقعیت از سوی آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز منتشر نشده و علیرغم فشارهای سه کشور اروپایی و آمریکا بر آژانس برای اثبات عدم پایبندی ایران به تعهدات پادمانی، هیچگاه چنین احرازی صورت نگرفته است. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به رغم پذیرش تعهدات فراپادمانی ذیل برجام، همزمان تحت تحریمهای ظالمانه قرار داشت و این سه کشور اروپایی، اتحادیه اروپا و آمریکا بودند که تعهدات رفع تحریمی خود را نقض کردند.
قطعنامه ۲۲۳۱ و ضمیمه آن، برجام، یک دستاورد بزرگ دیپلماسی چندجانبه بود که در سالهای اولیه شکلگیری آن، اعتبار و اثربخشی خود را نشان داد. متاسفانه آمریکا با خروج غیرمسئولانه در سال ۲۰۱۸ و سه کشور اروپایی با قصور در ایفای تعهدات، این دستاورد مهم دیپلماسی را قدر ندانستند.
غروب برجام
برجام که در تاریخ ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ (۲۳ تیر ۱۳۹۴) نهایی شد، شامل چندین تاریخ مهم و بندهای غروب است که بر اساس ضمیمه V یا پیوست پنجم تعریف شدهاند. این تاریخها از روز تصویب محاسبه میشوند و به تدریج تحریمها را کاهش یا خاتمه میدهند. برخی محدودیتها دائمی هستند مثل ممنوعیت ساخت سلاح هستهای، اما بسیاری از آنها خاتمه مییابند یا به اصطلاح «غروب» میکنند.
به عنوان مثال، در «روز اجرا» در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ (۲۶ دی ۱۳۹۴) پس از تأیید آژانس بینالمللی انرژی اتمی مبنی بر اجرای تعهدات اولیه هستهای ایران مانند کاهش سانتریفیوژها و محدودسازی غنیسازی به ۳.۶۷ درصد، تحریمهای هستهای سازمان ملل، اتحادیه اروپا و ایالات متحده برداشته شد.
در «روز انتقال» در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ (۲۶ مهر ۱۴۰۲) که هشت سال پس از روز تصویب بود، محدودیتهای سازمان ملل بر موشکهای بالستیک و تسلیحات متعارف خاتمه یافت و اتحادیه اروپا تحریمهای هستهای باقیمانده را برداشت.
و اکنون در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) که ۱۰ سال پس از روز تصویب است؛ قطعنامه ۲۲۳۱ به طور خودکار منقضی شده و موضوع برنامه هستهای ایران از دستور کار شورای امنیت خارج میشود.
البته در این ۱۰ سال اتفاقات بسیار زیادی رخ داده که شاید مهمترین آنها، خروج آمریکا از برجام بود. «دونالد ترامپ» رئیسجمهور آمریکا در سال ۲۰۱۸ و در دوره اول حضور خود در کاخ سفید، واشنگتن را از این توافق خارج کرد. ایران نیز در پی بیعملی غرب به تعهدات خود و طبق مفاد توافق، تعهدات خود را کاهش داد و همواره اعلام کرد در صورت بازگشت طرفها به توافق، این تعهدات برگشتپذیر است.
حرکت غیرقانونی
تروئیکای اروپایی
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مجددا بر غیرقانونی بودن حرکت سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه، آلمان) که بیهیچ مبنای قانونی یا دلیل منطقی و صرفا در راستای تبعیت از خواست آمریکا -به عنوان طرفی که در سال ۲۰۱۸ بهصورت یکجانبه و ناموجه از برجام خارج شده بود- اقدام به سوء استفاده از سازوکار حل اختلاف برجام جهت بازگرداندن قطعنامههای خاتمهیافته شورای امنیت کردند، تاکید میکند د خاطرنشان مینماید که این حرکت سه کشور اروپایی هیچ خدشهای به ترتیبات قانونی مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱، از جمله زمان انقضای آن، وارد نکرده و این قطعنامه باید در موعد مقرر (۲۶ مهر ۱۴۰۴) خاتمهیافته تلقی شود.
همچنین تاکید میشود که علیرغم حرکت غیرقانونی سه کشور اروپایی عضو برجام- که خود حداقل از زمان خروج آمریکا از برجام در می ۲۰۱۸ به بعد بهصورت مستمر مرتکب «عدم اجرای عمده» تعهدات خود شده و بنابراین خود را از صلاحیت قانونی توسل به ساز و کار حل اختلاف برجام محروم کرده بودند – شورای امنیت سازمان ملل به دلیل مخالفت صریح دو عضو دائم، یعنی چین و روسیه، هیچ تصمیمی برای بازگرداندن قطعنامههای خاتمهیافته اتخاذ نکرده است. بر این اساس، تحرکات تقابلی آلمان، انگلیس، فرانسه، بهعنوان ناقضان مستمر برجام، که با سوء نیت و بدون رعایت رویههای قانونی مربوطه در صدد بازگرداندن قطعنامههای لغو شده شورای امنیت بودند به هیچ عنوان نباید واجد هرگونه ارزش و اثر حقوقی و اجرایی تلقی شود. دبیرخانه شورای امنیت نیز مجاز نیست بر حرکت غیرقانونی این سه کشور صحه گذاشته و آن را به رسمیت بشناسد.
پافشاری بروکسل روی تخاصم
در این میان ، اتحادیه اروپا در ادامه مواضع غیرسازنده درباره مساله هستهای ایران، با صدور بیانیهای تازه اعلام کرد چند کشور غیرعضو این اتحادیه از جمله آلبانی، نروژ، صربستان و اوکراین با تصمیم شورای اروپا برای بازگرداندن تحریمهای هستهای علیه ایران، در پی اجرای سازوکار پسگشت (اسنپبک) همسو شدهاند.
در این بیانیه که بامداد دیروز نسخهای از آن در تارنمای اتحادیه اروپا منتشر شد، آمده است: «در پی بازاعمال تمامی تحریمها و محدودیتهای مرتبط با برنامه هستهای ایران از سوی سازمان ملل متحد در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵(ششم مهرماه ۱۴۰۴)، شورای اتحادیه اروپا تصمیم گرفت تحریمهای هستهای خود علیه ایران را که بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تعلیق یا لغو شده بودند، بار دیگر برقرار کند.»
شورای اتحادیه اروپا در تصمیم جدید خود اعلام کرده است که تدابیر محدودکننده در زمینه واردات نفت خام، گاز طبیعی، محصولات پتروشیمی و فرآوردههای نفتی از ایران، همچنین فروش و تأمین تجهیزات کلیدی مورد استفاده در بخش انرژی، طلا، برخی فلزات و الماس، تجهیزات دریایی خاص و نرمافزارهای مرتبط دوباره اعمال خواهد شد.
در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «کشورهای آلبانی، بوسنی و هرزگوین، ایسلند، مولداوی، مونتهنگرو، مقدونیه شمالی، نروژ، صربستان و اوکراین خود را با این تصمیم شورای اتحادیه اروپا همسو کردهاند و اطمینان خواهند داد که سیاستهای ملیشان با این تصمیم منطبق باشد.» اتحادیه اروپا در پایان این بیانیه از این اقدام استقبال کرده و آن را نشانه تعهد مشترک کشورها در حمایت از تصمیم شورای اروپا دانسته است.
بیانیه دیروز در واقع تداوم مواضع سیاسی و غیرسازنده اتحادیه اروپا علیه برنامه صلحآمیز هسته ای ایران است که در ادامه اقدام غیرقانونی سه کشور اروپایی برای فعالسازی سازوکار حلوفصل اختلاف برجام صادر شده است. تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) پیشتر در اقدامی هماهنگ با آمریکا و با سوء استفاده از سازوکار حلوفصل، ۶ قطعنامه پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد را که در پی توافق هستهای سال ۹۴ رفع شده بود، فعال کردند.
انگشت ایران روی شکاف شورای امنیت
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با یادآوری مجدد این واقعیت که ۶ کشور عضو شورای امنیت شامل دو عضو دائم با حرکت غیرقانونی سه کشور اروپایی و آمریکا موافقت نکردند و نیز با اشاره به مکاتبات مشترک ایران، چین و روسیه در اینخصوص له دبیرکل سازمان ملل، تأکید میکند که شورای امنیت سازمان ملل هیچ تصمیمی مبنی بر اجازه دادن به دبیرخانه سازمان ملل برای نتیجهگیری مستقل در مورد بازگرداندن قطعنامههای لغو شده علیه ایران اتخاذ نکرده و این امر در صلاحیت انحصاری شورای امنیت سازمان ملل است.
با عنایت به مراتب فوق از دبیرکل سازمان ملل متحد موکدا درخواست میشود وفق ماده ۱۰۰ منشور سازمان ملل فوراً اطلاعات نادرست مندرج در صفحه اینترنتی سازمان ملل راجع به روند ادعایی بازگرداندن قطعنامههای خاتمهیافته علیه ایران را اصلاح کرده و مانع از آشفتگی بیشتر در روندهای حقوقی و رویهای مرتبط با عملکرد شورای امنیت شود.
همچنین جمهوری اسلامی تشکیل مجدد سازوکارهای تحریمی شورای امنیت از جمله کمیته تحریم و گروه کارشناسان را غیر قانونی دانسته و دبیرخانه را موظف میداند در اسرع وقت صفحه اینترنتی شورای امنیت را با حذف ادعای تشکیل این ترتیبات اصلاح کند.
این امر خصوصا با توجه به ابهام مطلق موجود در فلسفه و هدف قطعنامههای منسوخشده، اعتبار آنها و ساز و کار خاتمه آنها ضرورت مضاعفی دارد.
انتظار مشروع
از اعضای ملل متحد
از همه کشورهای عضو سازمان ملل متحد انتظار میرود با در نظر گرفتن ماهیت غیرقانونی حرکت سه کشور اروپایی، ایراد رویهای مشهود در اقدام آنها، عدم اتخاذ هرگونه تصمیم توسط شورای امنیت برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ یا بازگرداندن قطعنامههای لغوشده، از هرگونه اثربخشی به ادعای سه کشور اروپایی و آمریکا مبنی بر بازگشت قطعنامههای خاتمهیافته (شامل قطعنامههای شماره ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، ۱۹۲۹) خودداری کرده و قطعنامه ۲۲۳۱ را خاتمهیافته تلقی نمایند.
جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر ماهیت صلحآمیز برنامه هستهای خود، قصور شورای امنیت برای محکومکردن تجاوز نظامی رژیم اسرائیل و آمریکا علیه تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی ایران و حمله به تاسیسات هستهای صلحآمیز و تحت پادمان را به شدیدترین وجه محکوم میکند. حملات وحشیانه و تجاوزکارانه علیه تاسیسات هستهای ایران که در میانه مذاکرات دیپلماتیک با آمریکا صورت گرفت، خیانتی شدید به دیپلماسی و ضربهای بزرگ به حقوق بینالملل از جمله سازوکارهای حفاظتی نظام منع اشاعه از اعضای خود بود. این حملات علاوه بر اینکه موجب شهید و زخمی شدن چند هزار شهروند ایرانی و تخریب هزاران واحد مسکونی و آسیب زدن به زیرساختهای هستهای صلحآمیز ایران شد، باعث اخلال در روند همکاریهای معمول ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی شد. تلاش ایران برای احیای تعاملات که در قالب تفاهم قاهره به نتیجه رسید نیز به دلیل اقدام غیرمسئولانه و مغرضانه سه کشور اروپایی در سوء استفاده از ساز و کار حل اختلاف برجام با کارشکنی مواجه گردید.
تقدیر از همراهان شرقی
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از مواضع مسئولانه چین و روسیه به عنوان اعضای دائم شورای امنیت در مخالفت مستمر با سوء استفاده سه کشور اروپایی از ساز و کار حل اختلاف برجام، و نیز از الجزایر و پاکستان بهعنوان دو عضو غیر دائم شورا که با حرکت غیرقانونی سه کشور اروپایی در شورای امنیت مخالفت نمودند قدردانی میکند. وزارت امور خارجه همچنین تصمیم دو عضو غیردائم دیگر شورا، کره جنوبی و گویان، که حرکت سه کشور اروپایی را تایید نکردند، ارج مینهد.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد که در بیانیه نوزدهمین اجلاس میاندورهای وزرای امور خارجه در کامپالا (اوگاندا)، بر خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ طبق بند ۸ آن و لزوم رعایت کامل مفاد و جدول زمانی مندرج در آن تاکید کردند، و نیز کشورهای عضو گروه دوستان منشور در نیویورک که موضع مشابهی اتخاذ نمودند، تشکر میکند.
جمهوری اسلامی ایران موکدا تعهد خود را نسبت به دیپلماسی در عین اصرار بر حقوق مشروع و منافع قانونی ملت ایران در همه عرصهها از جمله در زمینه بهرهمندی از انرژی هستهای صلحآمیز ابراز میدارد.
در ماههای اخیر چه گذشت؟
تحولاتی که در ماههای اخیر رخ داد، باعث افزایش تنشها میان ایران و طرفهای غربی عضو برجام شد. پس از «گزارش جامع» که «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بینالمللی بنا به درخواست غربیها از برنامه هستهای ایران تهیه کرد، تهران به «انجام فعالیتهای اعلامنشده، وجود مکانهای مشکوک، انباشت مواد هستهای با غنای بالا و عدم همکاری با آژانس» متهم شد؛ گزارشی که ایران آن را «سیاسی، غیرحرفهای و جانبدارانه» توصیف کرد و به نظر بسیاری از کارشناسان بهانهای برای اقدامات تجاوزکارانه آمریکا و رژیم صهیونیستی و همچنین فعالسازی اسنپبک شد.
